Płeć

/łac. Sexus • ang. Sex/

Płeć biologiczna

•płeć chromosomalna (genotypowa)

•płeć gonadalna

•płeć gonadoforyczna

•płeć zewnętrznych narządów płciowych

•płeć fenotypowa

•cechy płciowe

•dymorfizm płciowy

•płeć hormonalna

•płeć metaboliczna

•płeć mózgu

Płeć chromosomalna (płeć genotypowa)

• wyznaczona zostaje przy zapłodnieniu, oznaczają ją dwa chromosomy płciowe XX lub XY, oprócz tego człowiek posiada jeszcze 44 autosomy, dlatego kariotyp określa się u mężczyzn 46 XY, a u kobiet 46 XX

• określa się ją badając kariotyp lub chromatynę płciową.

Płeć gonadalna

•Różnicowanie się cech płciowych zaczyna się od 7 tygodnia życia płodowego.

•Określana przez obecność gonad:

•samce: jądra,

•samice: jajniki

Płeć gonadoforyczna (płeć wewnętrznych narządów płciowych)

•u mężczyzn: najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, przewód wytryskowy

•u kobiet: jajowody, macica, pochwa (2/3 tylnej części pochwy)

Płeć zewnętrznych narządów płciowych (płeć genitalna)

•określana na podstawie zewnętrznych narządów płciowych:

•mężczyźni: penis i moszna,

•kobiety: wargi sromowe większe,wargi sromowe mniejsze, łechtaczka, przedsionek pochwy, pochwa (1/3 przedniej części pochwy).

Płeć fenotypowa (płeć somatyczna)

•określana na podstawie wyglądu zewnętrznego człowieka

•zależna od trzeciorzędowych cech płciowych, np. owłosienie ciała, piersi, wygląd zewnętrzny.

Płeć hormonalna

•Określana jest przez czynność wewnątrzwydzielniczą jąder i jajników. Obydwa te gruczoły wytwarzają hormony płciowe (androgeny i estrogeny), lecz w różnym stosunku proporcjonalnym.

•U osobników męskich poziom androgenów jest znacznie wyższy niż estrogenów, natomiast u osobników żeńskich jest odwrotnie.

Płeć metaboliczna

•kobiety i mężczyźni charakteryzują się różnym metabolizmem substancji na poziomie biochemicznym.

Płeć mózgu

Określana przez różnice w budowie i funkcjonowaniu mózgu, np. w budowie podwzgórza i przysadki mózgowej. Pewne obszary w mózgu zwłaszcza w korze, są większe u kobiet niż u mężczyzn, natomiast w strukturach podkorowych pewne obszary są większe u mężczyzn niż u kobiet

Różnice miedzy mózgiem męskim i żeńskim istnieją również w strukturach nie związanych bezpośrednio z zachowaniem seksualnym.

W korze przedczolowej przyśrodkowej neurony są rozgałęzione silniej u mężczyzn niż u kobiet. W korze przedczolowej oczodołowej neurony są rozgałęzione silniej u kobiet niż u mężczyzn

Metabolizm mózgu jest o 15% wyższy u kobiet niż u mężczyzn

Płeć psychiczna

•Subiektywne poczucie przynależności osoby do płci żeńskiej lub męskiej

•Wykształca się wcześnie i jest niezmienna na przestrzeni życia.

•Jest indywidualnym odczuciem przynależności każdej osoby do danego rodzaju płci

•Spontaniczna gotowość do posługiwania się wymiarem płci w odniesieniu do siebie i świata (S. L. Bem)

•Przejawia się ona poprzez zachowania wchodzące w zakres ról rodzajowych oraz przez związane z nimi przeżycia i odczucia

Mężczyzna:

•kariotyp 46XY,

•jądra, najądrze (gonady męskie),

•wewnętrzne narządy płciowe męskie (nasieniowody, powrózki nasienne, gruczoł krokowy),

•zewnętrzne narządy płciowe męskie (prącie, moszna),

•fenotyp typu męskiego,

•męski zestaw hormonów (testosteron i pochodne),

•system metaboliczny męski (a - reduktaza)

•funkcjonuje społecznie i prawnie jako mężczyzna

•typowe dla mężczyzny zróżnicowanie mózgowe (mózg anatomicznie fizjologicznie i czynnościowo męski),

•oraz posiada poczucie psychiczne płci męskiej.

Kobieta

•kariotyp 46XX,

•jajniki (gonady żeńskie),

•wewnętrzne narządy płciowe żeńskie (jajowody, macica, pochwa),

•zewnętrzne narządy płciowe żeńskie (pochwa, srom),

•fenotyp typu żeńskiego,

•typowo żeński zestaw hormonów (estrogen i pochodne),

•system metaboliczny żeński,

•funkcjonuje społecznie i prawnie jako kobieta,

•typowo żeńskie zróżnicowanie mózgowe (mózg autonomicznie, fizjologicznie i czynnościowo żeński),

•oraz posiada psychiczne poczucie płci żeńskiej

Tożsamość płciowa

- podstawowe przeświadczenie o byciu kobietą lub mężczyzną

-zachowania powiązane kulturowo z męskością lub kobiecością

-preferencje partnerów seksualnych płci męskiej lub kobiecej

Stadia rozwoju tożsamości:

• 1,5 - 2 lat - tożsamość bycia chłopcem lub dziewczynką oraz określania płci innych „Czy jesteś chłopcem czy dziewczyną?”

•3 - 4 lata - stabilność poczucia, postrzegania płci, jej niezmienności na przestrzeni życia

•6 - 7 lat -stałość poczucia, postrzegania płci, która nie zależy od koloru ubrania, czy długości włosów

Źródła identyfikacji płciowej

- środowisko rodzinne

-środowisko rówieśnicze

-interakcje seksualne w okresie dojrzewania

Płeć socjalna (płeć metrykalna)

•zależy od urzędowego wpisu określającego płeć do metryki urodzenia, •ustalona tuż po narodzinach na podstawie wyglądu zewnętrznych narządów płciowych

•związana z pełnieniem danej roli płciowej na płaszczyźnie społecznej.

Gender

•definicja WHO: stworzone przez społeczeństwo role, zachowania, aktywności i atrybuty jakie dane społeczeństwo uznaje za odpowiednie dla mężczyzn i kobiet

•gender jest więc kategorią płci społecznej, czy inaczej kulturowej.

•sex -płeć biologiczna

Typowe cechy psychiczne kobiet (Starowicz)

•mają więcej fobii i lęków,

•bardziej dbają o zdrowie,

•są mniej agresywne,

•częściej stosują pośrednie formy agresji: plotkowanie, unikanie, psucie reputacji,

•są nastawione na współpracę i empatię,

•w ocenie mężczyzn częściej kierują się oceną innych kobiet,

•cenią u mężczyzn: dobre perspektywy finansowe, ambicję, pracowitość, inteligencję,

•agresja wobec innych wynika z zazdrości, rywalizacji, dbania o reputację seksualną.

Typowe cechy psychiczne mężczyzn (Starowicz)