Erotomania /seksoholizm/

Objawy, kryteria rozpoznania, etiologia, postępowanie.

Erotomania jest zaburzeniem, które nadal jest trudne do zdefiniowania, nie ma bowiem odnoszących się do potrzeby seksualnej, częstotliwości aktywności seksualnej.

Pod pojęciem seksoholizmui mieszczą się różne formy zaburzeń seksualnych z typowymi cechami uzależnienia i mechanizmami podobnymi do innych nałogów. Zatem leczenie jest zbliżone do leczenia uzależnienia od alkoholu, narkotyków, hazardu. Wielu seksuologów klinicznych uważa zaburzenia seksualne za trudno poddające się terapii lub nawet nie poddających się leczeniu.

Istnieje kilka definicji tego zaburzenia:

Klasyfikacja ICD–10: okresowe skargi kobiet i mężczyzn, że nadmierny popęd seksualny stał się problemem w ich życiu.

Masters i Johnnoson: zaburzenie polegające na poszukiwaniu wciąż nowych partnerów i podejmowaniu aktywności seksualnej w każdej sytuacji, również niesprzyjających okolicznościach

Coleman: kompulsywne zachowania seksualne o charakterze niedewiacyjnym, obejmujące kontakty z wieloma partnerami, kompulsywnym autoerotyzm i kompulsywne seksualność w relacjach partnerskich.

Lew – Starowicz: stan patologicznego nasilenia zainteresowań i aktywności seksualnej, w którym te potrzeby dominują nad innymi, stanowiąc sens życia.

Nie istnieje „norma” częstości odbywania stosunków intymnych. Jednak pewne formy zachowań seksualnych mogą powodować problemy zarówno u samych podmiotów sprawczych, jak również u ich bliskich, prowadzić do konfliktów z otoczeniem lub naruszać normy prawne.

Uzależnienie seksualne (seksoholizm) to proponowana przez niektórych psychiatrów szeroka jednostka chorobowa obejmująca wiele zachowań, takich jak częste oglądanie pornografii, kompulsywna masturbacja, natręctwa seksualne, częsta zdrada, i angażowanie się w inne zachowania o podłożu seksualnym, które mają potencjalnie destrukcyjne skutki dla życia społecznego i emocjonalnego jednostki.

Uzależnienie seksualne jest traktowane jak choroba. Chory zdaje sobie sprawę ze swego uzależnienie, ale nie ma na niego wpływu. To nie jest częste zjawisko, natomiast znacznie częściej dochodzi do sytuacji, w której o erotomanię żony oskarżają mężów, ponieważ posiadają dużo mniejszy temperament od swoich partnerów(...).Tłumaczą tak sobie ich duże seksualne potrzeby, a także zdrady. To rodzaj mechanizmu obronnego, który funkcjonuje na zasadzie – lepiej, żeby mąż był chory, niż żeby niewierność wynikała z innych przyczyn.

Dla osób uzależnionych samo przebywanie w pobliżu obiektu pożądania jest bardzo silnym przeżyciem; osoba taka jest zupełnie pochłonięta partnerem, nie może przestać go widywać, a jednocześnie towarzyszy jej nasilająca się ambiwalencja w postaci poczucia beznadziejności istniejącego związku. Dlatego zaczyna inicjować ciąg jednorazowych kontaktów intymnych z przypadkowymi partnerami lub uczestniczyć w różnego typu seksualnych ekscesach. Po okresie wzmożonej aktywności erotycznej osoba przechodzi okres wzmożonej kontroli potrzeb seksualnych, po której wraca do kompulsywnych czynności, pogrążając się jeszcze bardziej.

Trudności w kontrolowaniu zachowań seksualnych można tłumaczyć mechanizmem nałogowego regulowania emocji. Czynności erotyczne redukują nieprzyjemne doznania lub doprowadzają do powstania uczuć pozytywnych. Po pewnym czasie zarówno przyjemne, jak i nieprzyjemne odczucia zaczynają się osobie kojarzyć z określonego typu zachowaniem.

W związku z tym zaczyna ona regulować swoje uczucia za pomocą takich czynności. Mechanizm nałogowego regulowania emocji w konsekwencji doprowadza do znacznego obniżenia zdolności w zakresie radzenia sobie z problemami codziennego życia, a jednocześnie doprowadza do zwiększenia liczby i częstotliwości zachowań, od których osoba powoli się uzależnia. Utrata kontroli nad czynnościami erotycznymi jest związana z istnieniem cyklu nałogowego, na który w przypadku uzależnienia od seksu składają się dwie fazy: kompulsywnych zachowań erotycznych i wzmożonej kontroli potrzeby seksualnej.

Wstyd Wzmożona kontrola potrzeby seksualnej

Impulsywne zachowania erotyczne Uczucie negatywne

Skutek

Urata kontroli nad czynnościami seksualnymi

Według przedstawionego na wykresie cyklu, erotoman doświadcza nieprzyjemnych stanów emocjonalnych i napięcia psychicznego wynikającego z frustracji potrzeby seksualnej, gdy powstrzymuje się od zachowań kompulsywnych. Negatywne emocje rozładowuje za pomocą czynności erotycznych o wzrastającym nasileniu i częstotliwości (ciąg zachowań erotycznych). Poczucie wstydu i/lub winy doprowadza osobę do zaprzestania kompulsywnych zachowań seksualnych i do wzmożonej kontroli. Przedstawiony cykl pojawia się w życiu osoby wielokrotnie, a liczne próby uzyskania kontroli nad sferą zachowań seksualnych okazują się bezskuteczne.

Istotnym elementem zespołu uzależnienia od seksu jest również występowanie braku zdolności do zaprzestania zachowań seksualnych mimo negatywnych konsekwencji. Problem ten sprowadza się do tego, że osoba jest świadoma ceny, jaką musi płacić za własne zachowanie, a jednocześnie nie potrafi zahamować swojego postępowania, głównie zdobywania wciąż nowych partnerów i porzucania ich. Występowanie takich objawów świadczy przede wszystkim o utracie kontroli nad kompulsywnymi zachowaniami erotycznymi.

Obsesje erotyczne stają się dla osoby uzależnionej zasadą organizującą codzienne życie. Większość czasu pochłania fantazjowanie, uwodzenie, inicjowanie seksu, uprawianie go i radzenie sobie z kacem moralnym. Jednostka stara się nie zwracać uwagi na to, że jej sposób życia ujemnie wpływa na jej funkcjonowanie somatyczne, psychiczne i społeczne. Brak refleksji nad prowadzonym stylem życia wynika z działania iluzji i zaprzeczeń. Skutkiem występowania mechanizmów obronnych jest z jednej strony to, że przekonania osoby i jej wizja życia są całkowicie oderwane od rzeczywistości i podporządkowane pragnieniu podejmowania czynności seksualnych, a z drugiej to, że jednostka podtrzymuje wizję siebie jako kogoś wartościowego, kontrolującego się i całkowicie wolnego od uzależnienia. Dowodem na kontrolowanie sfery seksualnej jest okresowa abstynencja, która kończy się zwykle ponownymi ciągami kompulsywnych zachowań.

Uzależnienie od czynności seksualnych ma charakter dynamiczny, gdyż objawy tego zespołu zmieniają się w zależności od fazy jego rozwoju. Najczęściej w dynamice uzależnienia wyróżnia się 4 fazy, które widoczne są na rysunku.

Faza I

poszukiwanie stanu przyjemności

Faza II

odurzenie przyjemnością

Faza III

stan przyjemności jako cel nadrzędny

Faza IV

stan odurzenia przyjemnością jako norma

Oprócz dużej intensywności życia erotycznego i zwiększonego zapotrzebowania na kontakty płciowe w erotomanii występuje również:

- zakłócenie kontroli impulsów

- poszukiwanie i uwodzenie wciąż nowych partnerów

- podejmowanie współżycia w wielu nawet niesprzyjających temu okolicznościach

- potrzeba przezywania napięcia w sytuacjach skrajnego ryzyka

- uporczywe dążenie do uzyskania potwierdzenia własnej sprawności seksualnej

Należy podkreślić, że o rozpoznaniu erotomanii decyduje nie tylko częstotliwość kontaktów intymnych, ale również orientacja życiowa, w której występuje prymat potrzeb seksualnych, brak trwałych związków, częste zmiany partnerów oraz erotyzacja psychiki, zakłócająca adaptację do wymagań otaczających rzeczywistość.

Badacze wyodrębniają jej kilka typów:

Erotomania zakodowana – ma charakter trwały i powtarzalny. Jej przykładem są kobiety z niewielkim lub żadnym doświadczeniem seksualnym, żyjącym w iluzji, zakochujące się w osobach uznawanych jako autorytety (artyści, politycy, lekarze). Ich uczucia do tych mężczyzn są pełne pasji, fantazji o byciu kochaną i pożądaną. Kreowane są zmysłowe historie romansów zgodnie z myśleniem życzeniowym. Bywa, że wobec uczuciowego obiektu pojawiają się zachowania agresywne jako wyraz zemsty za „niewierność” czy brak zainteresowania.

Erotomania okresowa – wiąże się z większym zakresem seksualnych doświadczeń, a także zróżnicowanych emocji wobec obiektu uczuciowego. Obiekt uczuciowy jest traktowany jak o część własnego. Ja, pojawia się silna identyfikacja z nim. W przypadku nawiązania romansu uderza ekspresja więzi, wysoki poziom erotyzmu, później nagłej zmiany uczuć w kierunku agresji.

Erotomania kompulsywna – polega na kontaktach seksualnych z wieloma partnerami, przymurowanych zachowań seksualnych, bogatym wachlarzu tych zachowań, ciągłym myśleniu o seksie: Coleman (1994) uważa, że 5% populacji ujawnia tego typu erotomanię

Uzależnienie od seksu – dotyczy około 3- 6% populacji, z wyraźną przewagą mężczyzn.

Ma 4 fazy przebiegu:

-powstaje dominacja seksualna aktywność życiowa wypierająca inne potrzeby i zainteresowania,

-zachowania seksualne zaczynają przybierać formy zrytualizowane

-zachowania seksualne są mało kontrolowane i staja się czynnościami przymurowanymi

-pojawiają się przykre uczucia wynikające z braku zdolności do spontanicznych, wolnych od przymusu zachowań seksualnych

Niektóre przyczyny erotomanii:

- choroby (np. encefalopatie, Alzheimera, padaczkę, kiłę, guzy mózgu, hiperandrogenizm u kobiet, stany maniakalne, uzależnienie od alkoholu, narkotyków)

- nieprawidłowe typy osobowości (np.. osobowość wielokrotna, pogranicza, narcystyczna, socjopatyczna)

- wpływ leków ( np. przeciwparkinsonowskich, psychotropowych, zmniejszających stężenie cholesterolu, testosteronu, przeciwdrgawkowych)

- cechy osobowości (np. ambiwalencja wobec własnego Ja, ucieczka w reakcje pozorowane, następstwa patologii rodzinnej we wczesnym dzieciństwie),

- społeczne (np. nadmierny rygoryzm obyczajowy lub odwrotnie nadmierny liberalizm).

Terapeuta powinien wspierać pacjenta, pomagać wykształcić umiejętności ważne w procesie zdrowienia i nowe wzorce funkcjonowania.

Ważnym elementem leczenia jest terapia medyczna, która jest szczególnie ważna na wstępnym etapie zdrowienia, kiedy nasilają się zaburzenia w stanie somatycznym i psychicznym pacjenta i kiedy najczęściej zdarzają się nawroty do zachowań kompulsywnych.

Całkowite wyleczenie nie jest możliwe. Zawsze jest możliwy nawrót choroby, w związku z tym należy unikać określonych osób i sytuacji, które mogą do tego doprowadzić.

Inne aspekty:

Nadmierny popęd seksualny

W ICD – 10 nadmierny popęd seksualny został zaklasyfikowany do grupy dysfunkcji seksualnych, które utrudniają współżycie seksualne, w wyniku subiektywnego braku satysfakcji seksualnej i utrudnienia kontaktów interpersonalnych, szczególnie erotycznych.

Erotomania – zespół uzależnienia od seksu

Inne określenia – hiperlibidemia, hiperseksualność, nimfomania, promiskuityzm, satyriasis

Charakteryzuje się – patologicznym nasileniem potrzeb i zachowań seksualnych, prowadzących do konfliktów z otoczeniem, naruszania norm prawnych

·Intensywne życie erotyczne i zwiększona potrzeba kontaktów seksualnych

·Zakłócenie kontroli impulsów

·Poszukiwanie i uwodzenie stale nowych partnerów

·Podejmowanie współżycia nawet w niesprzyjających okolicznościach

·Uporczywe dążenie do uzyskiwania potwierdzenia swojej sprawności seksualnej

·Dominacja potrzeb seksualnych nad innymi sferami życia

·Brak trwałych związków

·Częste zmiany partnerów

·„Erotyzacja psychiki”

Kryteria seksoholizmu – Carnes

·Utrata kontroli nad zachowaniami seksualnymi

·Dotkliwe konsekwencje czynności erotycznych

·Niemożność zaprzestania czynności erotycznych pomimo negatywnych konsekwencji

·Uporczywe wysiłki w zakresie ograniczenia preferowanych czynności erotycznych

·Rytualizacja i kompulsywność zachowań seksualnych, które mają charakter przymusu wewnętrznego a próby ich opanowania podnoszą napięcie

·Rosnące zapotrzebowanie na doznania seksualne

·Głębokie zmiany usposobienia w wyniku podejmowanych zachowań erotycznych

·Zaniedbywanie spraw zawodowych, rodzinnych

·Tracenie czasu na obsesyjne myśli, fantazje, zdobywanie partnerów, uprawianie seksu.

Fazy uzależnienia od seksu wg Carnes

·Powstanie dominującej seksualnej aktywności życiowej, wypieranie innych zainteresowań

·Rytualizacja zachowań, co ułatwia osiągnięcie podniecenia

·Zachowania seksualne przybierają charakter czynności natrętnych, jest mniejsza nad nimi kontrola

·Pojawianie się przykrych odczuć

Formy seksoholizmu – raport Schneidera z 1991r.

·Połączenie zrytualizowanych zachowań masturbacyjnych z fantazjami erotycznymi – 100% badanych

·Kontakty seksualne ze zmieniajacymi się partnerami –

Pozamałżeńskie 68%

Z prostytutkami 15%

Homoseksualne 28%

·Podglądactwo – 18% badanych

·Zachowania ekshibicjonistyczne – 12%

·Kolekcjonowanie pornografii – większość badanych

·Inne formy – pedofilia, fetyszyzm, sadyzm seksualny

Skutki seksoholizmu

·Poczucie winy i wstydu, wstręt do siebie

·Obniżona samoocena

·Depresja z myślami samobójczymi

·Zmniejszenie satysfakcji życiowej

·Brak prawidłowych relacji interpersonalnych, poczucie osamotnienia i izolacji, oddalenie od rodziny

·Zniszczenie kariery zawodowej – mniejsza kreatywność w pracy lub utrata pracy

·Utrata pozycji społecznej

·Działania niezgodne z prawem

·Skutki zdrowotne – wyczerpanie fizyczne, nieplanowane ciąże i aborcje, choroby weneryczne, powikłania ginekologiczne

Leczenie uzależnienia od seksu

·Ruch „anonimowych seksoholików”

·W oparciu o metodę „dwunastu kroków”

·Psychoterapia indywidualna

·Psychoterapia partnerska

Urologia

Erotomania, Seksoholizm